Sipas komisionit Lancet për ndotjen dhe shëndetin, ndotja e ajrit shkakton rreth shtatë milionë vdekje në vit në nivel global, duke u renditur si shkaku kryesor mjedisor i vdekjeve të parakohshme (Landrigan et al., 2018).

2. Çfarë është ndotja nga trafiku?

Ndotja nga trafiku përbëhet kryesisht nga:

• Grimca të imëta (PM₂.₅ dhe PM₁₀) – të cilat mund të futen thellë në mushkëri, madje të kalojnë në gjak.
• Dyoksidi i azotit (NO₂) – prodhohet gjatë djegies së karburanteve në motorët me naftë apo benzinë.
• Ozon në nivelin e tokës – formohet kur substanca kimike të emetuara nga trafiku reagojnë me dritën e diellit.
• Karbon monoksidi (CO) – gaz toksik që mund të ndërhyjë në qarkullimin e oksigjenit në trup.

Këta ndotës nuk shpërndahen në mënyrë të barabartë – zakonisht janë më të përqendruar në rrugët kryesore, në zonat urbane të dendura, dhe në ambientet ku kalon shumë trafik.

3. Si ndikon ndotja në trupin e njeriut?

Ndotja e trafikut ndikon në shumë sisteme të trupit njëkohësisht, shpesh në mënyra të fshehura dhe të grumbulluara.

a) Mushkëritë

• Irriton rrugët e frymëmarrjes dhe shkakton inflamacion kronik.
• Shkakton përkeqësim të sëmundjeve si astma dhe bronkiti kronik.
• Zhvillon sëmundje kronike të mushkërive (COPD).
• Rrit rrezikun për kancer të mushkërive, edhe tek ata që nuk pinë duhan.

b) Zemra dhe qarkullimi i gjakut

• Grimcat e imta kalojnë në gjak, duke:
• Rritur tensionin arterial dhe rrezikun për hipertension.
• Shkaktuar trashje të enëve të gjakut dhe plakje të parakohshme të arterieve.
• Rritur mundësinë për infarkt apo goditje cerebrale.
• Shkaktuar çrregullime të ritmit të zemrës.

c) Truri dhe shëndeti mendor

• Ndotësit ultrafinë mund të kalojnë barrierën gjak-tru, duke ndikuar në:
• Rritjen e rrezikut për sëmundje neurodegjenerative si Alzheimer dhe Parkinson.
• Çrregullime të përqendrimit, ankthit dhe depresionit.
• Ndikime në zhvillimin e fëmijëve.

d) Gratë shtatzëna dhe fetusi

• Ekspozimi ndaj ndotjes gjatë shtatzënisë lidhet me lindje të parakohshme, peshë të ulët të foshnjës dhe anomali në zhvillim.
• Fëmijët e ekspozuar ndaj ndotjes gjatë jetës kanë më shumë gjasa të zhvillojnë astmë, alergji dhe vështirësi të përqendrimit.

4. Kush është më i rrezikuar?

• Fëmijët – sepse mushkëritë e tyre janë në zhvillim dhe ata thithin më shumë ajër për kilogram trupore sesa të rriturit.
• Të moshuarit – me imunitet të dobët dhe sëmundje kronike të mëparshme.
• Gratë shtatzëna – për shkak të ndjeshmërisë së fetusit ndaj substancave toksike.
• Njerëzit që jetojnë pranë rrugëve kryesore – sepse ndotja nga trafiku është afër shtëpive dhe kopshteve të tyre.
• Punëtorët e rrugëve, shoferët, policët rrugorë, njerëzit që ecin afër rrugës – të ekspozuar çdo ditë për shumë orë.

5. Pse ndotja e trafikut është vdekjeprurëse?

Sepse vepron si një helm i përditshëm. Nuk është një ndotje që thjesht krijon shqetësim – është një ndotje që vret, në mënyrë të heshtur dhe të vazhdueshme. Ajo:

• Rrit ndjeshëm vdekshmërinë për shkak të sëmundjeve kronike.
• Shkurton jetëgjatësinë në qytetet me ndotje të lartë.
• Nuk ka shkallë "të sigurt" – edhe nivelet më të ulëta të PM₂.₅ janë të rrezikshme.

6. Çfarë mund të bëni?

a) Si individë:

• Ecni ose përdorni biçikletën sa më shumë të jetë e mundur.
• Përdorni transportin publik në vend të makinës personale.
• Mbani dritaret mbyllur kur jeni në trafik të rënduar.
• Instaloni pastrues ajri me filtra në shtëpi.
• Mos lini fëmijët të luajnë pranë rrugëve me shumë trafik.

b) Si shoqëri dhe shtet:

• Zhvillim i transportit publik efikas dhe miqësor me mjedisin.
• Inkurajim i përdorimit të automjeteve elektrike ose hibride.
• Vendosje e tatimeve të shtrenjta për automjete ndotëse.
• Krijimi i zonave me trafik të kufizuar në qendrat urbane.
• Monitorim aktiv i ndotjes dhe informim i publikut.